Tarjima qilgan: Karimov Jamshid
2016 yilda Shvetsiyada uyushgan sport turlaridan biri sifatida paydo bo’lgan va tezda turli mamlakatlarga tarqaldi — ko’pro ijtimoiy tarmoqlar orqali. Ochiq havoda bemalol yugurishni yaxshi ko’radigan ekolog Erik Alstryom bir kuni kichik shahardan Stokgolmga ko’chib o’tdi. Keyin u ko’chalar qanchalik tiqilib qolganiga e’tibor berdi. U mashg’ulotga chiqqanida o’zi bilan qop olib, yolidan chiqqan barcha axlatlarni yeg’ishni boshladi.
Harakatni tashkil qilish uchun, yordamchilani qidirish uchun Plagga nomli sahifa yaratdi.
Devid Sedaris (asoschisi), G’arbiy Sasseksning Parham, Koldvaltem va Storrington tumanlarida axlat yig’ish va jismoniy mashqlar bilan shug’ullanib, kuniga 60 ming qadam tashlab, axlat qidirish bilan shug’ullangan. U hududni toza saqlashda shu qadar samarali bo’lganki, hokimiyat uning sharafiga axlat tashiydigan mashinani nomlashgan.
Bundan tashqari, harakat Skandinaviya “Xyuge” tushunchasining bir qismiga aylandi.
Ishtirokchilar tomonidan tashkil etilgan tadbirlar uch darajada bo’lishi mumkin:
- “O’zingizni uyngizda” plogging-sizning kvartalingizni, mahallezzi, uyngizni oldini tozalash;
- Ijtimoiy tarmoqlarda majburiy yoritish bilan mintaqaviy tadbirlarni tashkil etish;
- Blogger-murabbiylari munitsipalitet yoki hatto mamlakat darajasida ma’ruzalar o’qiydilar va o’z loyihalarini olib boradilar.
Qoidalar
Dunyoni toza va qulayroq qilish orqali siz sog’lig’ingizni xavf ostiga qo’ymasligingiz va to’plangan axlatning og’irligini ta’qib qilmasligingiz kerak. Bundan tashqari, ploggerlar obodonchi emas, shuning uchun ular qoidalarni ishlab chiqdilar.
Yig’adilar:
- Plastik butilkalar, selofan paketlarni, o’ramlar va qog’oz parchalari;
- Batareyalar;
- Shisha va alyuminiy butilkalar va qutilar;
- Kichik maishiy chiqindilar: kiyim-kechak, engil maishiy texnika.
Yig’ishmaydi:
- O’tkir narsalar, shisha parchalari, singan butilkalar;
- Tibbiy chiqindilar, shpritslar;
- Og’ir axlat, shinalar, katta hajmli narsalar;
- Parchalanadigan axlat: oziq-ovqat chiqindilari, hayvonlarning axlati va boshqa organik moddalar.
Gigiena qoidalariga rioya qilish uchun axlat sumkalari va qo’lqoplardan foydalaning.
Turlari:
Harakatni sevuvchilar turli xil turlarni ajratib ko’rsatishadi:
- Sprint plogging-bu qisqa masofaga tez yugurish.
- Agar sizning rejangizda uzoq muddatli mashg’ulot bo’lsa, siz uzoq plogging bilan shug’ullanishingiz mumkin-axlat yig’ish bilan uzoq masofalarga yugurish.
- Agar siz umuman yugurmasangiz, unda ma’lum bir hududda axlat yig’ish piker-plogging deb ataladi.
- Ushbu atamalarning plalking va pliking – 2lari maqolada asosiy fikrni davom ettiradi, ammo harakatlanish usuli o’zgaradi. Plalking allaqachon aytib o’tilgan shved tilidan keladi plocka up va ang. walking, “yurish”, pliking — plocka up va ingliz biking-dan,”velosipedda yurish“. Ya’ni, bu yurganda va velosipetda aylangan paytida chiqindini yig’ilish. Harakat ishtirokchilari-plalkerlar va plikerlar.
Albatta, boshqa tsiklik sport turlari muxlislari chetda qololmadilar. Oxir-oqibat, axlat yig’ish uchun axlat sumkasini tortib olishga imkon beradigan harakatlanishning har qanday usuli mos keladi.
Ammo nima uchun – bu sport?
Ko’pchilik bolaligida shanbalikga kunlarini olib ketishardi va biz tadbirga ketvomiz deb o’ylamagan edik. Ammo plogging shanbalik emas. Umuman olganda, ploggerlar chiziqli marshrutga ega bo’lib, ular bo’ylab axlat yig’ishadi. Bundan tashqari, yig’ish paytida mashqlar bajariladi — o’pka, egilish, prisedaniyala; butun tana, qorin vs son mushaklari ishtirok etadi. Xaltani to’ldirganda, yugurish murakkab yuk bilan yugurishga aylanadi. Yukni teng ravishda taqsimlash uchun, qoida tariqasida, ular o’zlari bilan 2 ta sumkani olib, ularni navbatma-navbat to’ldiradilar. Ba’zi trekkerlar hatto jismoniy faoliyatning alohida turiga ajratadilar.
Siz tez-tez to’xtashingiz kerakligi sababli, ushbu turdagi yugurish hatto yangi boshlanuvchilar uchun ham qulay, ammo o’tirib-turish, tezlashuv tufayli yuklanish yaxshi chiqadi. Va toza yugurish marshruti sizni keyingi safar xursand qiladi.
Musobaqalar
Ishtirokchilar jamoalarga bo’lingan, masofani bosib o’tishadi va oxirida olib kelingan axlatni tortishgan. Yugurishlarda ro’yxatdan o’tish amalga oshiriladi, boshlang’ich paketlar va raqamlar beriladi. Odatiy poygalardan farqli o’laroq, raqobat qoidalari va standartlari yo’q. G’olib o’tish tezligi yoki to’plangan axlat miqdori bo’yicha aniqlanadi.
Ba’zan musobaqalar katta yugurish tadbirlarida sun’iy yo’ldosh poygalari sifatida o’tkaziladi, musobaqa ishtirokchilari musobaqadan keyingi kuni axlat yig’ish uchun borishadi. Ko’pincha bu ularga jihozlarga yangicha qarashga yordam beradi, ko’pchilik bir martalik stakan o’rniga qayta ishlatiladigan stakanlardan foydalanishni boshlaydi.
Falsafa
Harakat hamfikr odamlarni topadi va o’z falsafasi bilan to’lib-toshgan. Bu nafaqat jismoniy tayyorgarlikni saqlash uchun mashg’ulotlar va ayni paytda ekologiya uchun kurash. Odamlar (ploggerlar) axlat yig’ish stigmasini yo’q qilishga intilishadi (erdan axlat yig’ish uyat emas, deyishadi) va vatandoshlar orasida kelajak avlodlarga nisbatan g’amxo’r munosabatni shakllantirish.
Italiyaning Boloniya universiteti tadqiqotchilari 3 ta xususiyatni ajratib ko’rsatishadi:
- Atrof-muhitni muhofaza qilish.
- Sog’lom turmush tarzini targ’ib qilish.
Ishtirokchilarning qo’shimcha sotsializatsiyasi, bu har kim o’zi uchun bo’lgan zamonaviy jamiyatni individuallashtirishga qarshi turadi.
Ijtimoiylashuvga ommaviy yugurishlar orqali ham, ijtimoiy tarmoqlarda hamjamiyatga a’zo bo’lish orqali ham erishiladi.
Jamiyatdagi tanqid
Jamiyatni tozalash tashabbuslarini tanqid qiluvchilarning ta’kidlashicha, ular sayyoramizning ifloslanishi muammosini tubdan hal qilmaydi. Buni Hold Norge Rent tashkiloti misolida ko’rish mumkin, u har yili minglab ko’ngillilar ishtirokida qirg’oqni tozalash aksiyasini o’tkazadi. 20-yil sentabr oyida ular 16 tonna axlatni olib tashlashdi, ammo har daqiqada taxminan shu miqdorda jahon okeaniga axlat tashlanadi.
Boshqa tomondan, agar kampaniyalar muntazam ravishda o’tkazilsa, ular qisqa va uzoq muddatda vaziyatni yaxshilaydi, deydi SALT Lofoten AS tadqiqoti, shuningdek, axlatning ekotizimga ta’sirini o’z ko’zlari bilan ko’radigan yoshlarga yordam beradi.
Axlat muammosi
3 yildan 15 yilgacha parchalanadigan bioplastikani o’z ichiga olgan sigaret qoldiqlari, sumkalar — 100 yildan 200 yilgacha, shisha — 1 million yilgacha. Bu yo’llar bo’ylab uchraydigan keng tarqalgan axlat.
Chekilgan sigareta filtrlari yoki plastik stakan, masalan, Toshkentdan okean bo’yida bo’lishini tasavvur qilish qiyin. Ammo parchalanish jarayonida ular atmosferaga, tuproqqa va er osti suvlariga zaharli moddalarni chiqaradilar. Ruskin Universiteti ma’lumotlariga ko’ra, xuddi shu sigaret qoldiqlari yonca va o’tlarning o’sishini mos ravishda 27% va 10% ga sekinlashtiradi. Shunday qilib, ular ifloslanmagan tuproqdagi o’simliklarga qaraganda 28% va 13% pastroq o’sadi. Agar axlat ko’p bo’lsa, bu shahar ekologiyasiga ta’sir qilishi mumkin.
O’zbekistonlik ploggerlar jamoasi
Asoschisi: Ольга Пугач
Instagram: @tashkentploggers
Telegram: @uzplogging
