Mushaklarning ishlashi va ulardagi energiya almashinuvini o‘rganar ekanmiz, qandaydir tarzda “aerob” va “anaerob” chegaralari tushunchalariga duch kelasiz. Ular nimani anglatadi va qanday aniqlanadi?
Siz yurganingizda, yugurganingizda yoki nafas olganingizda – mushaklar qisqaradi. Har qanday harakat uchun energiya kerak bo‘ladi. Organizmda energiya yog‘ to‘qimasidan yoki glikogendan (glyukoza) hosil bo‘ladi. Energiya bilan birga sut kislotasi yoki laktat ajraladi.
Ish qanchalik intensiv bo‘lsa, shunchalik ko‘p sut kislotasi ishlab chiqariladi. Laktatning skelet mushaklarida ishlab chiqarilishi uning parchalanishidan oshib ketadigan lahzasi aerob chegarasi deb ataladi. Ushbu chegara holatiga qadar organizm energiyani yog‘li kislotalardan oladi. Bunday yugurish rejimi tiklanish yoki kompensatsion deb ataladi.
Aerob chegaradan yuqori bo‘lgan hududda yugurish glikogendan energiya olish bilan bog‘liq. Siz uzoq masofalarni bosib o‘tishingiz mumkin, yurak urish tezligi mashg‘ulot normasida bo‘ladi. To‘plangan laktat mushaklarga deyarli zarar yetkazmaydi. Nafas olish barqaror. Tezlashganda, siz anaerob chegaraga (PANО) erishasiz. Yurak urish tezligi normadan yuqori bo‘ladi, mushaklar kuchliroq oksidlanadi, nafas olishingiz yanada intensivlashadi. Fiziologlar anaerob almashinuv chegarasi maksimal yurak urish tezligining 85 foiziga to‘g‘ri keladi, deb hisoblashadi. Uni qanday hisoblash mumkin:
Ayollar uchun maksimal yurak urish tezligi Marta Gulati formulasiga ko‘ra hisoblanadi:
Max CHSS = 206 — yoshi*88% Agar siz 25 yoshli ayol bo‘lsangiz, formula quyidagicha ko‘rinadi: 206 — 22 = 184 — bu sizning maksimal yurak urish tezligingiz. Anaerob chegara yurak urish tezligi 156,4 da.
Erkaklar uchun maksimal yurak urish tezligi Tanaka formulasiga ko‘ra hisoblanadi:
Max CHSS = 208 — yoshi*0,7 Ya’ni, 25 yoshli erkak uchun formula quyidagicha bo‘ladi: 208 — 0,7*25 = 190,5. Anaerob chegara yurak urish tezligi 161,9 da. Esingizda bo‘lsin, formulalar taxminiy qiymatlarni ko‘rsatadi. Yurak urish tezligi qat’iy individual va yurak hamda o‘pkaning imkoniyatlariga bog‘liq. Aniq individual hisoblash klinik sharoitda amalga oshirilishi mumkin.
