Ispaniyaning Pamplona shahrida har yili 7 kun davomida San-Fermin bayrami kunlari korrida shahar ko‘chalariga chiqadi. G‘azablangan buqalar odamlar to‘dasini quvib, ularni shoxlariga osishga harakat qilishadi. 1 kilometr masofani qamrab oluvchi va 3 daqiqa davom etadigan bu yugurish “ensyerro” deb ataladi. Uning ma’nosi oddiy: 12 buqadan biriga iloji boricha yaqinroq o‘tib yugurish va shu bilan birga birortasining tuyog‘i ostiga tushmaslik. Qo‘rqinchli ko‘rinadimi? Ha, shunday, lekin bu xavfli va sarguzasht o‘yini har yili bir milliondan kam bo‘lmagan sayyohlarni o‘ziga jalb qiladi.
Ularning har biri ramziy oq kostyum kiyib, qo‘lida bitta qurol — o‘ralgan gazeta bilan jasorat ko‘rsatmoqchi bo‘ladi. Ular buqalar bilan birga maxsus arenaga yugurib borishlari kerak, keyinchalik u yerda korrida boshlanadi. Hayvonlarni himoya qiluvchilar bu shafqatsiz an’anaga qarshi ko‘p yillardan buyon chiqishmoqda, ammo ishtirokchilarning ko‘payib borayotgan soni shuni tasdiqlayapti — odamlar tobora ko‘proq o‘tkir hissiyotlar izlamoqda. Tomoshabinlar va yuguruvchilar bu buqalar bilan yugurishda qanday qiziqarli narsalar topishadi? Biz maqolamizda bunga javob izlaymiz.
Ensiyerro nima?
Ensiyerro — bu qadimgi ispan odati. Uning mohiyati podadan chiqarilgan buqalar, sigirlar yoki buzoqlardan qochishda. Ushbu tushuncha ispancha “qamalgan” so‘zidan kelib chiqqan.
Buqalar poygasi an’anasi 1591 yilda paydo bo‘lgan. Buqalar yoki sigirlarni shahar ko‘chalaridan haydash va ulardan qochish hali ham qishloq Ispaniyasida mashhur ko‘ngilochar tadbir hisoblanadi. Lekin “ensiyerro” so‘zi faqat shahar sharoitlariga tegishli: hayvonlarni podadan asosiy ko‘cha bo‘ylab haydashadi.
Xemingueyning “Fiesta” romanining chiqishidan keyin bu ko‘ngilochishga qiziqish ortdi, unda Pamplonada bo‘layotgan voqealar tasvirlangan.
Ispaniyaliklar bu yugurishni o‘g‘il bolani erkakka aylanish marosimi sifatida ko‘rishadi. Shunday qilib, yoshlar qo‘rqoqlikni yengganini ko‘rsatadi.
Bayramning 216 soatdan ortiq davomida ensiyerro taxminan chorak soat davom etadi. Qolgan vaqt bayram sayllari, karnavallar, ulkan qo‘g‘irchoqlarning yurishlari, kostyumli tomoshalar, ko‘cha san’atkorlari chiqishlari va korrida bilan o‘tadi.
Ensiyerro qayerda o‘tadi?
Eng mashhur ensiyerro Navarraning Pamplona shahrida San-Fermin bayrami kunlarida o‘tadi. Yugurishlar har kuni ertalab 6-14 iyul kunlari o‘tkaziladi. Shuningdek, “kichik Pamplona” — Madrid atrofidagi ensiyerro juda mashhur, u 28 avgustgacha bo‘lgan haftani o‘z ichiga oladi.
San-Fermin festivali har yili 3 million sayyohni jalb qiladi! Bu zavq qimmat: balkonlarda joylar bir necha yuz yevroga tushishi mumkin.
Ensiyerroda kim ishtirok etishi mumkin?
Umuman olganda, yuguruvchilar bo‘lishni istaganlarning barchasi qatnashishi mumkin: bu birinchi navbatda korridani sevuvchilar mahalliy klublari a’zolari va sayyohlar. Tomoshabinlar “mozolar” deb ataladi. Statistikaga ko‘ra, yuguruvchilarning aksariyati ensiyerroni tajribasiz tasavvur qiladigan xorijliklar bo‘lib, ular odatda buqalar bilan yugurishda ko‘proq jabr ko‘rishadi.
Bu qanday amalga oshiriladi?
Barcha 1 kilometrli marshrut yog‘ochdan yasalgan to‘siqlar bilan chegaralangan. Ularga chiqish va ostidan o‘tish oson bo‘lishi kerak. Har 50 metrda tibbiy xodimlar navbatchilik qiladi. Yuguruvchilar yugurish marshrutining bir nechta nuqtalarida joylashadilar. To‘liq masofani bosib o‘tish shart emas: mahalliy jasur odamlar odatda faqat yo‘lning yarmida yugurishadi. Ishtirokchilarning qo‘lida faqat o‘ralgan gazeta bor — ular bilan buqalarning e’tiborini chalg‘itishadi.
Ertalab soat 8:00 da signal petardasidan keyin 12 buqa podadan chiqariladi, odamlar esa ulardan qochib yuguradi, hatto ko‘pincha buqalarga iloji boricha yaqinroq tutilishga harakat qilishadi. Yugurish umumiy vaqti — taxminan 3 daqiqa. Ko‘p yuguruvchilar tiqilinch yoki tartibsizlik tufayli yiqiladi, va buqalar ularga jarohat yetkazadi. Ba’zi ishtirokchilar jarohatlariga qaramay, darhol yugurishga qaytadi, va ispanlar hazil bilan ularni “ensiyerro bilan kasallangan” deb atashadi.
Ensiyerroda qanday qoidalar bajarilishi kerak?
- Ishtirokchilarning yoshi — kamida 18 yil
- Buqalarni kutish eshiklar, do‘konlar yoki barlar oldida turish tavsiya etilmaydi.
- Bayramni tomosha qilish uchun tomoshabinlar balkonlarda, tomlarda, soyabonlarda va boshqa baland joylarda joylashadi.
- Buqalarni ushlash yoki bezovta qilish mumkin emas.
- Yiqlash holatida boshni qo‘llar bilan yopish va harakatsiz yotish kerak. Buqa to‘siqni sakrab o‘tadi va uni bosmaydi.
- Yugurishda mastlik holatida, yomon sog‘likda yoki jarohatlar bilan ishtirok etish taqiqlanadi.
Buqalar bilan yugurish qanchalik xavfli?
1924 yil qurbonlar soni bo‘yicha rekord o‘rnatilgan yil bo‘ldi, buqalar 13 kishini halok qilgan va 200 kishini jarohatlagan. 1924 yildan boshlab zamonaviy tarixda Pamplonada yugurishlar vaqtida 15 kishi halok bo‘lgan. Oxirgi ikki o‘lim holati nisbatan uzoq vaqt oldin sodir bo‘lgan: 1995 yilda buqa amerikalikni ezib tashlagan, 2009 yilda mahalliy aholi vakili vafot etgan. O‘shanda stadionga kirishdan oldin Kapuchino laqabli buqa to‘rt kishini shoxiga ko‘tarib, o‘n kishini yerga yiqitgan, va yuguruvchilardan birining arteriyasiga shoxi yetib borgandi.
2021 yilda festivalning dastlabki uch kunida kamida 10 kishi jabrlangan, ulardan besh nafari — amerikalik sayyohlar.
Nega buqalar bilan yugurishni taqiqlamadilar?
Pamplona shahar ma’muriyati ko‘p marta buqalar bilan yugurishni taqiqlashga urinib ko‘rdi, lekin jamoatchilik bosimi ostida ortga chekinishga majbur bo‘ldi. Ko‘pchilik San-Fermin va buqalar yugurishini Ispaniyaning madaniy merosi deb biladi, shuning uchun 2013 yilda hukumat qabul qilingan an’analarni tan oluvchi qonunni o‘rnatdi.
Shu bilan birga, hukumat tushunadi: an’anaviy buqalar poygalari juda daromadli ishdir. Pamplonaga kelganlar uchun ensiyerro uchun maxsus sayohatlar tashkil qilinadi, ular ekstremalni sevuvchilar orasida mashhur. San-Fermin bayramida millionlab sayyohlarning bo‘lishi bunga isbotdir.
