Gidrofobiya — bu har qanday yoshdagi insonlarda paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan suvdan obsesiv qo‘rquvdir. Boshqa fobiyalardan farqli o‘laroq, suv bilan to‘qnashuvdan butunlay qochish deyarli imkonsiz: u har yerda — tonggi yuzni yuvishdan tortib, yomg‘ir yoki dushgacha. Bu qo‘rquvni boshdan kechirayotgan odamlar suzishdan qochadi, oyoqlari ostida tayanch sezmasa, vahimaga tushadi va basseyn, hammomlarga borishdan, ba’zida esa oddiy suvli gigiyena jarayonlaridan ham bosh tortishi mumkin.
Bu tashvishli holat har doim ham mantiqiy izohga ega emas. U ba’zida ichki ziddiyatlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin — suv unsuri bir vaqtning o‘zida insonni o‘ziga tortadi ham, qo‘rqitadi ham. Suvning tabiati ikki xil: u tinchlantirishi ham, noqulaylik tug‘dirishi ham mumkin. Masalan, yuzni yuvish muammo tug‘dirmasligi mumkin, lekin chuqurlikka sho‘ng‘ish, ayniqsa suv loyqa bo‘lsa yoki sohil ko‘rinmasa, chinakam sinovga aylanadi.
Turli vaziyatlar har xil darajadagi tashvish uyg‘otadi — engil xavotirdan tortib to vahimaga qadar. Suvdan qo‘rquv shunchaki injiqlik emas, balki ichki tanglikning belgisi bo‘lib, uni o‘rganish va zarurat bo‘lsa, ustida ishlash kerak bo‘ladi.
Batafobiya qanday namoyon bo‘ladi
Qo‘rquv turlicha ko‘rinishda namoyon bo‘lishi mumkin. Albatta, bu holat ikki asosiy simptom turiga bo‘linadi:
- Tashvishli — bu alomatlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri suv bilan to‘qnashmasdan, faqatgina suv haqidagi o‘y-fikrlarda paydo bo‘ladi.
- Fobik — bu holat suv muhitiga bevosita duch kelganda yuzaga chiqadi.
Batafobiya — bu chuqurlikdan kuchli qo‘rquvning og‘ir shakli bo‘lib, u nafaqat ruhiy tanglik, balki aniq jismoniy reaksiya bilan ham birga kechadi. Quyida uning o‘ziga xos belgilari keltirilgan:
- Tana haroratining keskin o‘zgarishi (sovuq bosishi yoki isitma);
- Og‘iz qurishi, chanqoqlik;
- Qo‘l va oyoqlarning uvishib qolishi, sovuq his qilish;
- Qon bosimi o‘zgarishi, yurak urishining tezlashuvi;
- Bosh aylanishi, ko‘ngil aynishi;
- Vahima xurujlari, nafas yetishmasligi hissi;
- Kuchli hayajon, xavotir, tana va hissiyotlar ustidan nazoratni yo‘qotish;
- Chuqurlikda halok bo‘lish bilan bog‘liq obsesiv qo‘rquvlar.
Qo‘rqinchli hissiyotlar hatto suv yonida bo‘lmasdan ham paydo bo‘lishi mumkin — chuqurlik rasmi yoki u haqidagi o‘ylar yetarli bo‘ladi. Ba’zida bu holat ishonchli suzuvchilarni ham qamrab oladi, agar ular to‘satdan tagida qorong‘i yoki tubsiz suv borligini sezib qolishsa. Bunday vaziyatlarda o‘zini qo‘lga olish mushkul, lekin tirik qolish instinktini ishga solib, xavfsizlikka e’tibor qaratish muhimdir.
Shu kabi kechinmalar tufayli inson plyaj, basseyn yoki hattoki dush qabul qilishdan ham butunlay voz kechishi mumkin. Bu esa uning kundalik hayotini jiddiy cheklaydi.
Fobik reaksiyalar
Ko‘plab hissiyotlar orasida aynan fobik reaksiyani — odatiy tashvish doirasidan chiqib ketadigan, irratsional va keskin qo‘rquvni ajratib olish muhim. Suv bilan bog‘liq eng keng tarqalgan fobiyalar quyidagilardir:
Gidrofobiya — suvdan uzoqlashishga intilish, suvga oid barcha qo‘rquv turlarini umumlashtiruvchi atama. Bu qo‘rquv haqiqiy xavf bo‘lmasa ham, har qanday suv bilan to‘qnashuvdan qochish orqali namoyon bo‘ladi.
Batafobiya — chuqurlik bilan bog‘liq tashvish. Ko‘pincha suvdagi noxush tajribadan keyin shakllanadi, masalan, suzishni o‘rganishdagi muvaffaqiyatsizlik. Bu fobiya tug‘ma xavotirchanlik, oilaviy beqarorlik yoki dunyoni xavfli joy sifatida qabul qilish bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Talassofobiya — dengiz va cheksiz suv ufqlaridan panikaviy qo‘rquv. Hatto tinch, keng suv sathiga qarashning o‘zi keskin tanglikni keltirib chiqaradi. Psixologlar bu qo‘rquvni, batafobiya kabi, noma’lum narsalardan qo‘rqish va dunyoga nisbatan ishonchsizlik bilan bog‘lashadi.
Ablutofobiya — gigiyena jarayonlaridan obsesiv ravishda qochish: yuz yuvish, qo‘l yuvish, tish tozalash. Ba’zida bu fobiya hammomning o‘zidan ham qo‘rqishni o‘z ichiga oladi. Buning sababi har doim ham suvning o‘zi emas, balki bolalikdagi psixotravma bo‘lishi mumkin — masalan, cho‘milish paytidagi qo‘rqinchli voqea.
3 turdagi buzilish
Psixologlar batofobiyani qo‘rquv manbasiga qarab uch shaklga ajratishadi:
Obyektiv — travmatik tajribadan keyin yuzaga keladi: inson o‘zi cho‘kkan yoki qandaydir fojianing guvohi bo‘lgan bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha o‘z jismoniy imkoniyatlariga ishonchsizlik yoki suzishni bilmaslik bilan birga kechadi.
Subyektiv — aniq sabablarsiz namoyon bo‘ladi. Odamlar sayoz joyda bemalol suzishlari mumkin, ammo tagida yer yo‘qolganini sezgan zahoti panikaviy reaksiya boshlanadi. Bunday qo‘rquv odatda xavotirli, sezgir shaxslar yoki ruhiy holdan toygan insonlarga xos.
Destruktiv — xayoliy tahdidlar bilan bog‘liq. Bu holat kuchli xavotir yoki tasavvurga beriluvchanlikka moyil insonlarda kuzatiladi. Qo‘rquv irratsional obrazlar — masalan, tubda yashirinayotgan maxluqlar yoki boshqa mifologik xavflar orqali yuzaga chiqadi.
Shunday qilib, batofobiya salbiy tajriba, psixikaning xususiyatlari va emotsional tarbiyaning ta’sirida shakllanadi. Qo‘rquv tabiatini tushunish uni yengib o‘tishda samarali usul tanlashga yordam beradi.
Fobik reaksiyalar bilan qanday kurashish kerak?
Agar o‘zingizda suvdan qo‘rqish belgilari sezilsa, avvalo o‘zingizga savollar bering:
- – Men bu qo‘rquvdan haqiqatan xalos bo‘lishni xohlayapmanmi?
- – Bu menga qayerda to‘sqinlik qiladi, qayerdadir esa balki meni himoya qiladimi?
Bu savollarga javobni mustaqil yoki mutaxassis yordamida izlash mumkin. Psixoterapevtlar ta’kidlashicha, suvdan qo‘rquv ko‘pincha ishonchning yetishmasligi bilan bog‘liq bo‘ladi — dunyoga, boshqalarga yoki o‘ziga nisbatan. Terapiyada aynan shu ustida ishlash muhim.
Agar xavotir paydo bo‘lsa, o‘zingizni ayblamang. Yaxshisi, bir qadam orqaga chekining va xavfsizlik hissini tiklang. Oldinga asta-sekin yuring — xuddi suv bo‘yidagi kichkina bolalardek: o‘ynab, har bir yangi tuyg‘uni sinab ko‘rib. Boshlanish uchun osoyishta joyni tanlang — sayoz sohil, iliq vanna yoki irmoq. Suv siz uchun yoqimli his-tuyg‘ular manbai bo‘lsin, tahdid emas.
Taglikdan oyoqlarni ko‘tarishga harakat qiling, sayoz joyda bir necha marta suzishga urinib ko‘ring, lekin shoshilmang. O‘zingizga qattiq maqsad qo‘ymang — asosiy narsa qo‘rquv bilan kurashish emas, balki suv bilan aloqa orqali ishonch va zavq hissini shakllantirishdir.
Agar qo‘rquv kuchli bo‘lsa, yaqin insondan yordam so‘rang. U faqat yoningizda bo‘lib tursa kifoya. Bosqichma-bosqich o‘rganish, xotirjamlik va qo‘llab-quvvatlash — fobiyadan chiqishda asosiy omillardir.
Eng muhimi esa — qo‘rquvdan qochmaslik, balki u nimadan kelib chiqayotganini tushunish. Ko‘pincha bu suv bilan emas, balki boshqa ichki kechinmalar bilan bog‘liq bo‘ladi — va aynan shu his-tuyg‘ular bilan terapiyada ishlash kerak bo‘ladi.
Psixologlar chuqurlikdan qo‘rquv haqida
Chuqurlikdan qo‘rquv ko‘pincha o‘lim qo‘rquvi bilan bog‘lanadi — inson suv uni “yutib yuborishidan” va o‘zini qutqara olmasligidan xavotirlanadi. Bu qo‘rquvdan xalos bo‘lish uchun birinchi qadam — psixolog bilan maslahatlashishdir. Fobiyaning chuqur sabablarini anglamasdan turib, uni samarali yengib bo‘lmaydi.
Keyingi bosqich — amaliy mashqlar orqali qo‘rquv ustida ishlash. Boshlash uchun eng qulay joy — basseyn. Suv ostiga boshni asta-sekin tushirish bilan boshlang. Bu qiyin bo‘lishi mumkin, ammo juda muhim: suv xavfli emasligiga ishonch hosil qilish kerak. Mashqlar mutaxassis nazoratida amalga oshirilishi lozim. Ayniqsa, suv ostida xotirjam nafasni ushlab turishni o‘rganish muhim.
Diving — ya’ni suv osti dunyosi bilan tanishuv — qo‘rquvni qiziqish va hayrat bilan almashtirishga yordam beradi.
Yaxshi instruktor bilan mashg‘ulotlar ham foydali: u sizga suvda bo‘shashishni, o‘zingizni ishonch bilan tutishni o‘rgatadi. Suvning qanday xususiyatlarga ega ekanini o‘rganing, uning foydasi haqida o‘qing, suv sporti bilan bog‘liq videolarni tomosha qiling — masalan, sörfing yoki qayiq eshish.
Muhimi — suvga ijobiy munosabat shakllantirish. Issiq dengizni, mayin to‘lqinlarni, oq qumni tasavvur qiling. To‘lqinlarning shovqinini eshiting, tinch suv yuzasiga qarang — bularning barchasi psixikani bo‘shashtiradi. Quyidagi kabi ijobiy tasdiqlarni takrorlang:
- «Suv — mening unsurum»
- «Suvning salqinligidan zavqlanaman»
- «Suvda o‘zimni tinch va yengil his qilaman»
Ko‘pincha chuqurlikdan qo‘rqadiganlar suzishni bilmaydi. Yaxshi murabbiy sizga nafaqat suzishni, balki suvda o‘zingizni erkin his qilishni ham o‘rgatadi. Mashg‘ulotlar bosqichma-bosqich bo‘lishi kerak: avval basseynda, keyin tabiatdagi suv havzalarida. Dastlabki suzishlarda xavfsizlik uchun maxsus yelek kiyish tavsiya etiladi — bu vahimani oldini olib, motivatsiyani saqlab qolishga yordam beradi.
Nega fobiyadan mustaqil qutulish qiyin
Panikali qo‘rquv odamni butunlay falaj holatga keltirishi mumkin. Bu ayniqsa bolalarda tez-tez uchraydi — ular suvga tushishdan mutlaqo bosh tortadilar. Kattalar esa bu holatni injiqlik deb o‘ylab, ularni majburlashadi, ba’zan kuch ishlatishgacha borishadi. Biroq bunday bosim faqat xavotirni kuchaytiradi va qo‘rquv yillar davomida mustahkamlanib qoladi. Shu sababli, muloyimlik va tushunish muhim: majbur emas, balki zarurat bo‘lsa — mutaxassis yordamiga murojaat qilish lozim.
Fobiyani yengishda o‘zingizni nazorat qila olish — asosiy omil. Suvga kirishda o‘zingizni yoqimli his qilishingizga e’tibor qarating, o‘zingizga bu xavfsiz ekanini eslatib turing. Dastlabki qadamlar oddiy bo‘lishi mumkin: suv bo‘yida o‘tirish, oyoqlarni suvga tushirish, atrofdagi tabiatni kuzatish. Ana shunday sokin moslashuv majburlashdan ancha samaraliroq.
Agar mustaqil kurashish qiyin bo‘lsa, psixolog yordamiga murojaat qilgan ma’qul. U qo‘rquv manbasini aniqlab, aynan sizga mos keladigan uslubni tanlaydi.
Eng muhimi — muammoni inkor etmaslik. Qo‘rquvdan xalos bo‘lib, suvdan yana quvonch va zavq olishni o‘rganish mumkin.
Siz uchun fobiyani yengish bo‘yicha bosqichma-bosqich reja tuzib berishimni xohlaysizmi?
