Tarjima qilgan: @akromovich07
So’zma-so’z «osmonda yugurish” deb tarjima qilingan.
Skayranning – inglizcha «sky» – osmon va «running» – yuguruvchi so’zlaridan olingan. Bu tez ko’tarilish, balandlikka yugurish, sport turi, Xalqaro Skayranning federatsiyasi qoidalariga muvofiq o’tkaziladigan musobaqadir. Qoidalarga muvofiq, musobaqalar balandligi kamida 2000 m bo’lgan tog’larda minimal o’rtacha qiyaligi 6% bo’lgan tog’larda o’tkaziladi va albatta 30% qiyali uchastkalarni o’z ichiga olishi shart. Marshrut UIAA tasnifiga ko’ra II toifadan yuqori bo’lmagan toshloq joylarni o’z ichiga oladi.
Kelib chiqish tarixi
Muxlislarning haziliga ko’ra, ularning sporti uzoq ajdodlar birinchi marta tizmadan o’tganlarida paydo bo’lgan. Biroq, agar tarixdan oldingi davrlar va yuz minglab yillar davomida tog’lar quidagi zarurat tufayli bosib o’tilgan: urush, diniy ta’qiblar, ov, kontrabanda yoki shunchaki dunyoni ko’rish istagi tufayli bo’lsa, bugungi kunda buni musobaqalar orqali amalga oshirish mumkin.
Birinchi skayranner Shotlandiyadagi Fort-Uilyamlik sartarosh Uilyam Swan hisoblanadi, u shahar markazidan Ben Nevis cho’qqisiga va ortga 2 soat 41 daqiqada yugurib o’tgan, 3 yil o’tgach, xuddi shu joylarda biroz uzunroq yo’l bo’ylab yana poyga o’tkazildi va unda 10 kishi qatnashdi. G‘olib deb Tor qal’asidagi ovchi Xyu Kennedi topildi. Tog’ poygalariga e’tiborni tortadigan navbatdagi voqea 1954 yilda bo’lib o’tgan Pikes Peak Marafoni edi. Musobaqa chekuvchilar va chekmaydiganlar o’rtasida garov sifatida tashkil etildi.
Intizom sifatida u 1990-yillarda shakllangan. Yaratuvchisi alpinist Marino Jakometti hisoblanadi. U bir guruh alpinistlar bilan birga 1990-yillarning boshlarida Italiya Alp tog’larida Mont Blan va Monte Rosa poygalarida qatnashadi. 1993 yilda Fila xalqaro kompaniyasi homiyligida Himoloy tog’laridan Meksika vulqonlarigacha bo’lgan dunyo tizmalari bo’ylab marafonlar tashkil etildi.
1995 yilda Giacometti FSA federatsiyasiga asos solgan. Keyinchalik u Xalqaro federatsiyaga aylantirildi.
Qoidalari:
- «Sky» — 20 dan 49 km. gacha bo’lgan 1300 m balandlikka yetadigan poygalar.
- «Sky Ultra» — 3200 m. balandlikdagi 50 dan 99 km gacha bo’lgan poygalar yoki 16 soat ichida masofani bosib o’tish
- «Sky Ride» jamoaviy poyga bo‘lib, velosiped, yugurish, alpinizm, chang‘i uchish va hokazolarni o‘z ichiga oladi.
- «Sky Marathon» (balandlik marafoni) – uzunligi 31 dan 42 km gacha bo’lgan poyga, bunda ko’tarilishning 1 tasi jami ko’tarilishning kamida 70 foizini tashkil qilishi kerak. Masofa 4000 m balandlikdan oshib ketishi mumkin, agar parametrlar 5% ga oshsa, poyga Ultra Marathon (Ultra Sky Marathon) hisoblanadi.
- «Sky Race» (balandlik poygasi) – 0 dan 4000 m/gacha, masofa uzunligi 16 dan 30 km gacha, minimal balandlikka ko’tarilish 1000 m. Bunda, ko’tarilishlardan biri umumiy balandlikdan kamida 70 foizini tashkil etishi kerak.
- «Sky Speed» – qiyaligi 33% dan ortiq, vertikal ko‘tarilish 100 m va undan yuqori bo‘lgan poyga
- «Vertikal yugurish» – vertical qiyaligi 45% dan ko’proq bo’lgan, bino ichida zinada yoki tashqarisida o‘tkaziladigan poyga. Minimal balandlik – 100 m
- «Sky Bike» duatlon bo‘lib, u tog‘ velopoygasi va vertikal kilometrni o‘z ichiga oladi.
Skayranningda yugurishning o’ziga xosligi nimada?
Skayranning tik ko’tarilish va haddan tashqari yuk bilan bog’liq bo’lgan oldindan aytib bo’lmaydigan tushishlarni o’z ichiga oladi. Bularning barchasi tegishli kuch va chidamlilikni talab qiladi. Oyoq, bel va press kuchi ayniqsa muhimdir. Pastga tushishga alohida e’tibor berilishi kerak: oyoqlarning jismoniy tayyorgarligidan tashqari, muvofiqlashtirishni mashq qilish va hatto psixologik tayyorgarlikni ham o’tash kerak. Masofani qulay tarzda bosib o’tish uchun iqlimga moslashish juda muhim.
Skayrannerlar uchun krossovkalardan foydalanadilar, maxsus jihozlarga esa muzli maydonlarda va trekking ustunlarida harakatlanish uchun kramponlar kiradi.
Tog’da yugurishdan farqi bormi?
O’ylab ko’rishingiz mumkinki, nega skyrunning yengil atletika fanlaridan biri bo’lgan tog’da yugurishdan farq qiladi? Ammo ISF o’z sporti bo’yicha skaypoygalar faqat dengiz sathidan 2000 metr balandlikda texnik jihatdan qiyin marshrutlarda o’tkaziladigan musobaqalar bo’lishi mumkinligini aniqladi, ammo alpinizm tasnifidagi ikkinchi toifadan qiyinroq emas. Poyga masofasining o’rtacha gradientiga kelsak, minimal talablar shundaki, u 6% bo’lishi kerak va 30% qiyalikli uchastkalar umumiy masofaning kamida 5% ni tashkil qilishi kerak.
Marshrutlar qor, morena, kurumnik, qoyalar va yovvoyi yo’llardan o’tadi. Asfalt yuzasi chiqarib tashlanmaydi, lekin u poyganing butun uzunligining 15% dan oshmasligi kerak. Ba’zi startlarga alpinist uskunalari majburiydir.
Qanday poyabzal mos keladi?
Turli xil texnik va ob-havo sharoitlari maxsus tayyorgarlik va to’g’ri tanlangan poyabzallarni talab qiladi, chunki siz toshlar va bo’sh qoyalarda, botqoq va qumda, qor va muzda, ba’zida suv to’siqlarini yengib o’tishingiz kerak. Ko’tarilish va tushishni ishonchli tarzda yengib o’tish uchun sizga ishonchli himoya va yaxshi protektorga ega maxsus poyabzal kerak.
Oyoqning mustahkam qo’llab-quvvatlanishi, tushish paytida muvozanatni saqlash va har qanday jarohatlarning oldini olish uchun muhimdir. Krossovkalarning materiali ham zich, ham nafas oladigan bo’lishi kerak. Ba’zan siz qorda ham, yomg’irda ham yugurishingiz uchun membrana kerak bo’ladi. Salomon holatida Gore-Tex membranasi GTX model nomida ko’rsatilgan, Salomonning o’z ClimaShield membranasi CS deb qisqartirilgan.
Krossovkalarni toifalarga bo’lish mumkin: toshlar va tog’lar uchun, muz uchun, loy va botqoqli joylar uchun. Bunday poyafzallarni yaratishda oyoqni shikastlanishdan himoya qiluvchi xususiyatlar tizimli ravishda ta’minlanadi. Podoshvaning relyefi (tishchalar) oyoq uchun zarur bo’lgan tutqich va tayanch vazifasini bajaradi. Qor va muz ustida yugurish uchun metal tishchali krossovkalar modellari mavjud. Chuqur qorda yugurish uchun getrali modellar mavjud. Tanlov masofaning murakkabligi va tabiatiga, shuningdek, ob-havo sharoitlariga bog’liq.
Skayranning bilan shug’ullanishni qanday boshlash kerak?
Mashg’ulotlar jarayonini parkda yugurib, kuchliroq mashqlarini qo’shish orqali boshlashingiz mumkin. Vaqt o’tishi bilan, mushaklar kuchayganda, zinapoyada yugurishni va intervalli yugurishni qo’shing. Va agar yaqin atrofda tog’lar bo’lsa – ularga o’tish. Tayyorgarlik jarayonida murabbiyning ishtiroki maxsus yugurish mashg’ulotlariga ega bo’lmagan har bir kishi uchun tavsiya etiladi.
Jarohatsiz yugurishning kaliti – to’g’ri jihozlanishdir, shuning uchun asosiy vazifa kelgusi masofa uchun funktsional poyabzal va kiyim sotib olish.
Shaharda qanday mashq qilish kerak?
Tekislikdagi hayot mashg’ulotga xalaqit bermaydi. Muntazam yugurish va kuch-quvvat mashqlari har qanday turdagi yugurish uchun zarur asos bo’lib, tog’larda yugurishga tayyorgarlik ko’rish uchun mashg’ulot jarayoniga turli xil «shahar relyeflari» kiradi: zinapoyalar, ko’priklar, parklar. Yengilroq yuk bilan ko’proq turli kuch mashqlarini kiritish tavsiya etiladi. Krossfit ham samarali. Agar yaqin atrofda slayd yoki zinapoyalar bo’lsa, ular ustida barcha turdagi mashqlar va tezkashuvlarni bajarishingiz mumkin.
Har qanday sportda bo’lgani kabi, yugurish hajmini asta-sekin oshirish va kuch-quvvat mashqlarini unutmaslik kerak: to’siqlar bilan ishlash, arqondan sakrash, sleklayn.
O’zbekistonda Skayranning
- Telegram: skyrunninguzbekistan
- Instagram: skyrunning_uzbekistan
- Facebook: skyrunninguzbekistan
- Bog’lanish uchun raqam: +99890 325 54 67
- vladimir.zak@mail.ru
