Bu 42 km 195 m masofaga yugurishdir. Har yili butun dunyo bo‘ylab minglab odamlar ishtirok etadigan yugurish musobaqalari tashkil etiladi. Ulardan ko‘pchiligi bunday musobaqada qatnashishni chidamlilik, o‘z-o‘zini intizomga solish va maqsadlarga erishish qobiliyatining o‘ziga xos sinovi deb hisoblaydi. Marafon yugurishlari shuningdek, xayriya tashkilotlari uchun mablag‘ yig‘ish va ekologik hamda ijtimoiy muammolarga e’tiborni jalb qilish vositasi hisoblanadi.
Marafon yugurishi tarixi
Marafon yugurishining tarixi qadim davrlarga borib taqaladi. Miloddan avvalgi 490 yilda Afinadan uncha uzoq bo‘lmagan Marafon shahrida yunon va fors qo‘shinlari o‘rtasida Marafon janglari bo‘lib o‘tgan. Afsonaga ko‘ra, yunon qo‘shinining g‘alabasidan so‘ng, Fidippid ismli askar boshini egmay poytaxtga yugurib, g‘alaba haqida xabar berishga shoshilgan. U to‘xtamasdan Afinaning darvozalari oldida hushidan ketib, «Quvoninglar! Biz yutdik!» deb qichqirgan. Ammo bu afsona zamondoshlar guvohliklari bilan tasdiqlanmaydi. Ushbu voqea haqidagi birinchi yozuv milodiy 1-asrga oid bo‘lib, ya’ni Marafon jangidan 550 yildan ortiq vaqt o‘tib yozilgan va shuning uchun ishonchli hisoblanmaydi.
Qanday bo‘lmasin, bu afsona zamonaviy Olimpiya o‘yinlarining birinchilari Afinada o‘tkazilishi rejalashtirilganda tashkilotchilarning e’tiborini tortdi. G‘oya Pyer de Kuberten tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Marafon va Afinani bog‘lovchi tarixiy yo‘lda yugurish o‘tkazishga qaror qilindi. Yo‘l uzunligi o‘lchab ko‘rildi va 34,5 km ekanligi aniqlandi. Gretsiyada birinchi saralash marafonining g‘olibi 3 soat 18 daqiqa natija bilan Vasilakos Xarilaos bo‘ldi. Aynan shu vaqt ichida u 40 km masofani bosib o‘tishga muvaffaq bo‘ldi. Keyin birinchi olimpiy marafon o‘tkazildi. G‘olib grek yuguruvchisi Spiridon Luis bo‘lib, taxminan 2 soat 59 daqiqa natija qayd etdi.
Marafon masofasi nechchi kilometr?
Marafon yugurishining masofasi birinchi marafonlardan beri bir necha bor o‘zgardi. Dastlab u belgilangan bo‘lmay, taxminan 40 km atrofida edi. Keyin esa turli mamlakatlarda o‘tkaziladigan marafonlarning masofasini bir xil qilishga qaror qilindi, shunda yuguruvchilarning natijalarini solishtirish mumkin bo‘ladi.
Ikkinchi Olimpiya o‘yinlari paytida marafon masofasi 40,26 km bo‘ldi, keyingi o‘yinlarda esa yana 40 km ga qisqartirildi.
Zamonaviy 42 km 195 m masofani sportchilar birinchi marta 1908 yil London Olimpiadasida yugurdilar. Bu raqam bexosdan tanlanmagan. An’anaviy 40 km masofa Britaniya qirollik oilasiga Vindsor qal’asining balkonidan musobaqani kuzatish imkonini berish uchun o‘zgartirilgan. Shuning uchun ko‘pchilik hali ham zamonaviy marafonchilar Fidippidning yugurishini takrorlaydi va Marafondan Afinagacha bo‘lgan masofani bosib o‘tadi deb hisoblaydi, bu esa faqat qadimiy afsonaga hurmatdir.
1908 yildan keyin masofa yana bir necha bor o‘zgartirildi. Ammo 1921 yilda havaskor yuguruvchilar tashkiloti (hozirgi IAAF ning oldingi tashkiloti) yagona masofani belgilashga qaror qildi. Bu masofa hozirgacha amal qilmoqda.
Klassiskiy marafondan tashqari boshqa turlari ham mavjud:
- Yarim marafon. Bu eng ommabop uzun masofalardan biridir. Necha kilometr yugurish kerakligini hisoblash oson. 42 km 195 m ni ikkiga bo‘lish kerak. Natija 21 km 097 m bo‘ladi. O‘rtacha yuguruvchilarning tezligi bunday masofalarda 10,54 km/soat atrofida.
- Ultra marafon. Masofa uzunligi 100 km. Uni faqat ekstremal sportchilar bosib o‘ta oladi.
Marafon yugurishining o‘ziga xosliklari
Marafon yugurishi oddiy yugurishdan asosan masofa jihatidan farq qiladi. Oddiy musobaqalar 10 yoki 21 km dan oshmaydigan qisqa masofalarda o‘tkaziladi. Trening yugurishlari kabi qisqa masofalar ham mavjud. Marafon yo‘li odatda shahar ko‘chalari, bog‘lar yoki go‘zal manzarali joylardan o‘tadi, bu esa yuguruvchilarning kayfiyatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Uzoq davomiyligi va yuqori intensivligi sababli marafon yugurishi maxsus tayyorgarlik va mashg‘ulotlarni talab qiladi. Yuguruvchi bunday uzun masofani bosib o‘tishga tayyor bo‘lishi va yaxshi jismoniy chidamlilikka ega bo‘lishi kerak.
Marafon yugurishining yana bir farqi — musobaqaviy jihati. Marafonlar oddiy yugurish musobaqalariga nisbatan ancha ommaviydir. Unda yuzlab, hatto minglab yuguruvchilar ishtirok etadi. Bu o‘ziga xos muhit yaratadi. Ko‘pincha sportchi uchun faqatgina finišga yetib borish o‘zining katta yutug‘i hisoblanadi. Marafonchi uchun faxr sababi shaxsiy rekord yoki musobaqada qatnashgan ma’lum guruh odamlar orasida eng yaxshi natija bo‘lishi mumkin.
O‘zbekistonda qanday qatnashish mumkin?
Qatnashish uchun aniq bir yugurishni tanlash kerak. Buning uchun O‘zbekistonda yoki boshqa mamlakatlarda o‘tkaziladigan turli startlarni o‘rganib chiqish (sana, yo‘l, ro‘yxatdan o‘tish jarayoni va boshqa tafsilotlarni bilish) va sizga qiziqarli bo‘lganini tanlash zarur.
Shuningdek, ishtirok qoidalari bilan tanishish muhim. Ular aniq musobaqaga, tashkilotchilarning talablariga va o‘tkazilish joyiga qarab farq qilishi mumkin. Quyida ko‘pincha qo‘llaniladigan umumiy qoidalar keltirilgan:
- Ro‘yxatdan o‘tish. Odatda marafonda qatnashish oldindan onlayn ariza berish yoki tadbir joyida ro‘yxatdan o‘tishni talab qiladi. Ro‘yxatdan o‘tish tartibi va uni qachon amalga oshirish mumkinligi haqidagi ma’lumotlar odatda musobaqaning rasmiy veb-saytida mavjud bo‘ladi.
- Ishtirokchilar yoshi. Ko‘pchilik marafonlarda qatnashish uchun yosh chegarasi mavjud. Yosh bo‘yicha cheklovlar asosli, chunki marafon masofasi 42 km 195 m bo‘lib, tashkilotchilar ishtirokchilarning sog‘lig‘iga javobgardir. Yosh chegaralari marafondan marafonga farq qilishi mumkin.
- Tibbiy ko‘rik. Ba’zi yugurishlarda ishtirok etish uchun tibbiy xulosa taqdim etish yoki sog‘lik haqida so‘rovnomalarni to‘ldirish talab qilinadi. Bu musobaqa ishtirokchilarining xavfsizligini ta’minlash zarurati bilan bog‘liq.
- To‘lov. Marafonda qatnashish uchun odatda badal to‘lash yoki ro‘yxatdan o‘tish narxini to‘lash talab qilinadi. To‘lov miqdori marafon va ishtirok toifasiga (masalan, professional yuguruvchilar, havaskorlar, xayriya qatnashchilari va boshqalar) qarab farq qilishi mumkin.
Yugurishga qanday tayyorlanish kerak
Marafonga tayyorgarlik tizimli yondashuvni talab qiladi. Quyidagilar zarur:
- Shifokor bilan maslahatlashish, ayniqsa sog‘liq bilan bog‘liq muammolaringiz bo‘lsa yoki marafon masofasini birinchi marta bosib o‘tishga tayyorlanyapsiz.
- Mashg‘ulotlar rejasini tuzish. U muntazam mashg‘ulotlarni o‘z ichiga olishi, vaqt o‘tishi bilan intensivligi va davomiyligi oshib borishi, dam olish kunlari bilan almashib turishi lozim, bu esa sportchining kuchini tiklash uchun zarur.
- Jismoniy tayyorgarlikni yaxshilash, mashg‘ulot dasturiga kuch mashqlari, cho‘zish va kardio mashqlarini kiritish.
- Yugurish texnikasini takomillashtirish, tezlikni oshirish va jarohatlardan himoyalanish uchun.
- To‘g‘ri ovqatlanish va yetarli miqdorda suyuqlik ichish.
- To‘g‘ri jihozlarni tanlash. Turli ob-havo sharoitlari uchun maxsus yugurish kiyimlarining keng assortimenti Nordski brendi tomonidan taklif etiladi.
Marafonlarga tayyorgarlikni tajribali murabbiy nazorati ostida o‘tkazish va o‘z holatingiz yomonlashmasdan qancha masofani yugurishingiz mumkin bo‘lsa, shuncha yugurishga harakat qilish maqsadga muvofiqdir.
