Estafeta yugurish texnikasi sportchilarning guruh bo‘lib ishlashiga asoslanadi, ular belgilangan sxema bo‘yicha harakatlanishlari kerak. Estafeta yugurish jamoa bilan amalga oshiriladigan kam sonli Olimpiya turlaridan biri hisoblanadi. Bu juda hayajonli tomosha bo‘lib, odatda musobaqalarning final bosqichida o‘tkaziladi. Ushbu maqolada biz estafeta yugurish nima ekanligi, uning o‘ziga xosliklari, turlari, masofalari va bajarilish texnikasi haqida so‘z yuritamiz.
Estafeta yugurish tushunchasi
Estafeta yugurish — bu sprintchilar o‘rtasida harakat jarayonida estafeta tayoqchasini topshirishdir. Bunday yugurishga eng tez yuguruvchi sportchilar tanlanadi, ular sprint masofalarida yuqori natijalarga erishgan bo‘ladi. Umuman olganda, texnikasi jihatidan estafeta yugurish qisqa masofalardagi yugurishlarga o‘xshash. Yengil atletikada estafeta yugurish davomiyligi bo‘yicha qat’iy tartibga solingan. Yengil atletlar startdan, yugurish zonasidan, asosiy masofadan va finishdan ketma-ket o‘tishlari kerak — mana shu bosqichlar estafeta yugurishning necha bosqichi hisoblanadi. Estafetani eng tez yuguruvchi sportchi yakunlaydi.
Estafeta yugurish texnikasi
Jamoalar o‘rtasidagi raqobatni kuzatish qisqa muddatli musobaqalarga qaraganda ancha qiziqarli. Eng hayajonli tomosha 4×100 m masofada bo‘lib, har bir sprinter o‘z yo‘lagini maksimal 17 soniyada bosib o‘tadi, umumiy musobaqa esa 1,5 minutdan oshmaydi. Tribunalar qanday qiziydi, tasavvur qiling!
Estafeta yugurish ishtirokchilari faqat jamoada shug‘ullanadi. Ular tayoqchani yuqori tezlikda topshirish qoidalarini puxta o‘rganib, tezlashishni va finishni o‘rganadilar. Agar sizga estafeta yugurishda ishtirokchilar soni qiziq bo‘lsa, aytib o‘tamizki, havaskor musobaqalarda jamoa a’zolari soni muhim emas. Rasmiy musobaqalarda qat’iy to‘rt nafar sportchi yugurishi shart.
Estafeta yugurishda maxsus yo‘lak haqida alohida to‘xtalish kerak — bu yengil atletlar tark etolmaydigan ajratilgan yo‘lakdir. Ammo agar ular doira bo‘ylab yugurayotgan bo‘lsa (4×400 m masofada), yo‘lakni o‘zgartirishga ruxsat beriladi. Ya’ni, birinchi bo‘lib tayoqchani topshirgan jamoa chapdagi (kichik radiusli) chekka yo‘lakka o‘tishi mumkin.
Estafeta yugurish turlari
Professional darajada quyidagi estafeta yugurish turlari mavjud:
- 4×100 m;
- 4×200 m;
- 4×400 m;
- 4×800 m;
- 4×1500 m.
Bu rasmiy estafeta yugurishning klassik masofalari hisoblanadi. Agar estafeta tayoqchasi bilan no rasmiy yugurish haqida gapiradigan bo‘lsak, tashkilotchilar bosqichlar va ishtirokchilar sonini o‘z xohishiga ko‘ra o‘zgartirishi mumkin.
Estafeta yugurishning texnik jihatlari
Estafeta yugurishda necha bosqich borligini ilgari aytgan edik — to‘rt. Shunga muvofiq, to‘rt nafar yuguruvchi bo‘lib, murabbiy ularni bosqichlarga taqsimlaydi. Eng kuchlilar birinchi va oxirgi bosqichlarga qo‘yiladi.
Estafeta yugurish texnikasi
Masofada faqat tezlik emas, tayoqchani topshirish texnikasi darajasi ham muhimdir. Masalan, finish bosqichidagi sportchi tayoqchani oladi, ammo uni boshqasiga topshirmaydi. Shuning uchun oxirgi bosqichga maksimal tezlashishga qodir yuguruvchi qo‘yiladi, va unga tayoqchani topshirish texnikasini mukammal bilishi shart emas.
Boshlovchi marafonchi past pozitsiyadan start oladi, boshqalar esa yuqori pozitsiyadan boshlab, tayoqchani topshirish yo‘lagining oxirigacha tezlashadi. Bu boshlang‘ich bosqich uchun kimni tanlashni belgilaydi. Bu yerda yaxshi start beruvchi yuguruvchi ustunlikka ega.
Endi estafeta tayoqchasi bilan yugurish texnikasini ko‘rib chiqamiz:
- Sportchilar masofaning belgilangan pozitsiyalarida taqsimlanadi;
- Birinchi sportchi tayoqchani qo‘lida ushlab, past startdan yugurishni boshlaydi. U darhol maksimal tezlashishi kerak. Bunday paytda tana biroz yerga egilgan bo‘lishi, qo‘llar tirsakda bukilgan va tanaga yaqin bo‘lishi, nigoh pastga qaratilgan bo‘lishi lozim. Turtki oyoq barmoqlari bilan beriladi, yugurish asosan oyoq barmoqlarida bo‘lishi kerak;
- Yuguruvchi doira bo‘ylab harakatlanadi, qolgan ishtirokchilar esa o‘z yo‘laklarining chap tomonida joylashadi (ajratuvchi chiziqqa oyoq qo‘yish taqiqlanadi).
Estafeta tayoqchasini topshirish masofasi qancha, deb so‘rashingiz mumkin? Birinchi va ikkinchi sportchi orasida 20 metr masofa paydo bo‘lganda, ikkinchi yuguruvchi tezlashib harakatlana boshlaydi. Birinchi esa barcha kuchini to‘plab, bir harakat bilan masofani qisqartirishga harakat qiladi. Sportchilar orasida bir necha metr qolganda, birinchi yuguruvchi baland ovozda «Op» deb aytadi va o‘ng qo‘lini cho‘zib tayoqchani topshiradi, ikkinchisi esa uni chap qo‘li bilan oladi. Birinchi marafonchi asta-sekin to‘xtaydi, estafeta davom etadi. Oxirgi sprinter tayoqchani ushlab, finish chizig‘ini kesib o‘tadi.
To‘g‘ri tayoqcha topshirish texnikasi haqida alohida gapirish kerak, bu sportchilar tomonidan puxta o‘rganiladi. Tayoqchani faqat tezlashish zonasida, ya’ni estafeta yugurish uchun ajratilgan yo‘lakning oxirgi besh metrlik qismida topshirish mumkin. Professional yuguruvchilar tayoqchani yuqori tezlikda berishi mumkin, shuning uchun qabul qiluvchi hamkasb uchun start vaqtini aniq belgilash har doim oson emas. Juda erta topshirilsa, u ruxsat etilgan zonaning oxirigacha tayoqchani qabul qila olmasligi mumkin. Harakatni kech boshlasa, kerakli tezlikka yetolmasligi xavfi bor. Shu sababli hamkorlikdagi mashg‘ulotlar juda muhim, bu orqali hamkorlarni instinktiv his qilish o‘rganiladi.
Qanday tayoqcha topshirish usullari mavjud:
- yuqoridan;
- pastdan.
Birinchi usul Amerikada ko‘proq qo‘llaniladi va eng xavfli hisoblanadi, chunki tayoqchani tushirib yuborish ehtimoli yuqori.
Estafeta yugurishning yana bir o‘ziga xosligi — bosib o‘tiladigan bosqichlar e’lon qilinganidan biroz uzunroq bo‘ladi. Masalan, 4×100 m masofada birinchi bosqich 110 m, ikkinchi va uchinchi bosqichlar 130 m, to‘rtinchi bosqich esa 120 m.
Estafeta tayoqchasi bilan yugurish qoidalari va tez-tez uchraydigan xatolar
Estafeta yugurish maqsadi — tayoqchani sprinterlar o‘rtasida topshirishdir.
Disiplinada murakkab talablar yo‘q, asosiy qoidalarga qat’iy rioya qilish kifoya:
- tayoqchani faqat yigirma metrlik tezlashish zonasida olish mumkin, va ishtirokchilar shu yo‘lakdan tayoqcha bilan chiqishadi;
- tezlashish estafeta topshirish bosqichidan 10 metr oldin boshlanishi mumkin;
- tayoqcha tushib qolsa, uni faqat uni tushirgan kishi ko‘tarishi mumkin;
- tayoqcha o‘ng qo‘ldan chap qo‘lga, keyin aksincha topshiriladi;
- tayoqcha o‘z navbatdoshi qo‘liga qo‘yiladi, uni tashlab yuborish qat’iyan taqiqlanadi;
- qo‘lni har qanday vositalar bilan ishlov berish yoki tayoqchani osonroq topshirish uchun qo‘lqop ishlatish taqiqlanadi;
- 4×100 m yugurishda har bir yengil atlet o‘z yo‘lagida yuguradi, 4×400 m masofada esa start virajida va ikkinchi bosqich boshida alohida harakatlanadi.
Musobaqaning asosiy atributiga ham quyidagi talablar mavjud:
- og‘irligi — 50 dan 150 grammgacha;
- o‘lchami — 28-30 sm oralig‘ida;
- trubka diametri — 13 sm;
- rangi — uzoqdan ko‘rinadigan yorqin;
- tayyorlanish materiali — metall, yog‘och, plastik.
- Eng ko‘p uchraydigan xatolarni ko‘rsatib o‘tish lozim:
Tayoqchani yo‘qotish va uni estafeta tayoqchasini topshirish uchun belgilangan masofadan (20 metr) tashqarida berish. Qabul qiluvchi tayoqchani ushlab yo‘lakdan chiqishi shart. Shuning uchun barcha sportchilar bir butun kabi harakatlanishi kerak. Ikkinchi sportchi vaqtni aniq hisoblab, harakatni shunday boshlashi lozimki, boshlovchi aynan tezlashish bosqichida uni quvib yetib, tayoqchani topshirishi mumkin bo‘lsin.
Boshqa yuguruvchilarga to‘sqinlik qilish taqiqlanadi. Agar bunday harakatlar natijasida boshqa jamoa tayoqchani yo‘qotsa, ularga jazo qo‘llanilmaydi. Ammo bunday holatni yuzaga keltirganlar jazolanadi.
Tayoqcha bir xil tezlikda topshirilishi kerak, bu muntazam guruh mashg‘ulotlari orqali amalga oshiriladi. Shu sababli barcha sprinterlar yugurish texnikasini puxta o‘rganishlari juda muhim.
Estafeta yugurish texnikasi birinchi qarashda osondek tuyulishi mumkin. Aslida, bu qisqa vaqt ichida ko‘p murakkab jihatlar mavjudki, ularni sezish oson emas. Faqat ishtirokchilar jarayon uchun qanchalik kuch sarflash kerakligini tushunadi. Tomoshabinlar esa faqat sportchilarni qo‘llab-quvvatlashi mumkin. Yuguruvchilardan esa tartib-intizom, birlashganlik va yagona jamoaviy ruh talab etiladi.
